S/MIME چیست و چرا برای امنیت ایمیل ضروری است؟

ایمیل یکی از پرکاربردترین روش‌های ارتباطی در دنیای دیجیتال است؛ اما همان‌طور که استفاده از آن گسترده‌تر می‌شود، تهدیدات امنیتی مانند جعل هویت، دستکاری محتوا و شنود نیز افزایش می‌یابد. برای مقابله با این تهدیدات، فناوری‌هایی مانند S/MIME به وجود آمده‌ تا امنیت تبادل ایمیل‌ها را با استفاده از رمزنگاری و امضای دیجیتال تضمین کنند. S/MIME با استفاده از زیرساخت کلید عمومی (PKI)، امکان رمزنگاری انتها به انتها و اطمینان از اصالت فرستنده را فراهم می‌کند.

در این بلاگ آیسرت، به‌طور جامع بررسی می‌کنیم که S/MIME چیست، چه مزایایی دارد، چگونه کار می‌کند و چه مشاغلی بیشترین نیاز به آن را دارند. همچنین راهنمایی عملی برای دریافت و راه‌اندازی گواهی S/MIME را در اختیار شما قرار می‌دهیم. اگر به‌دنبال حفظ حریم خصوصی، امنیت مکاتبات و جلوگیری از جعل هویت در ایمیل‌های خود هستید، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

S/MIME چیست؟

S/MIME مخفف عبارت Secure/Multipurpose Internet Mail Extensions استانداردی برای رمزنگاری و امضای دیجیتال ایمیل است که امروزه به‌عنوان استانداردی رسمی مورد پذیرش قرار گرفته‌است. فناوری S/MIME با هدف تامین امنیت اطلاعات ارسال‌شده از طریق ایمیل طراحی شده‌است و با رمزنگاری محتوا و امضای دیجیتال، تضمین می‌کند که فقط گیرنده‌ مورد نظر قادر به خواندن پیام باشد و هیچ‌گونه تغییری در محتوای پیام صورت نگرفته باشد.

S/MIME به‌کمک زیرساخت کلید عمومی (PKI) عمل می‌کند؛ به این معنا که از یک جفت کلید خصوصی و عمومی برای رمزنگاری و تایید هویت فرستنده استفاده می‌شود. زمانی که پیامی امضا و رمزنگاری می‌شود، گیرنده با استفاده از کلید عمومی فرستنده می‌تواند اعتبار پیام را بررسی و محتوای رمزنگاری‌شده را رمزگشایی کند.

استاندارد S/MIME را ابتدا شرکت RSA در سال ۱۹۹۵ توسعه داد و بعدها IETF (انجمن مهندسی اینترنت) آن را به‌عنوان استانداردی رسمی پذیرفت. این استاندارد به‌عنوان پاسخی به نیازهای امنیتی ایمیل‌ها طراحی شد و با گذشت زمان به‌روزرسانی‌های متعددی برای بهبود عملکرد و افزایش امنیت آن انجام شد.

برخی دیگر از گواهی‌های امنیتی مانند گواهینامه امنیتی SSL نیز از پروتکل‌های رمزنگاری استفاده می‌کنند. آیسرت، به‌عنوان مرجعی معتبر در حوزه امنیت سایبری، ارائه‌دهنده این نوع گواهی و راهکارهای امنیتی پیشرفته است.

تفاوت S/MIME و PGP چیست؟

یکی از رقبای عمده S/MIME فناوری PGP یا (Pretty Good Privacy) است. این دو فناوری هر دو برای امنیت ایمیل استفاده می‌شوند، اما تفاوت‌های مهمی دارند:

• S/MIME از زیرساخت کلید عمومی (PKI) استفاده می‌کند و به یک مرجع صدور گواهی (CA) وابسته است.
• PGP روی شبکه‌های توزیع‌شده کلیدها تکیه دارد و نیازی به CA یا همان صادر کننده اصلی ندارد. این ویژگی باعث می‌شود که PGP برای کاربران شخصی مناسب‌تر باشد، در حالی که S/MIME بیشتر در محیط‌های سازمانی استفاده می‌شود.

مزایای S/MIME

مزایای S/MIME چیست؟ استفاده از S/MIME مزایای متعددی دارد که آن را به یکی از قدرتمندترین ابزارهای امنیتی برای ایمیل تبدیل کرده است:

۱. محرمانگی اطلاعات

با بهره‌گیری از رمزنگاری محتوای ایمیل، فقط گیرنده‌ مجاز می‌تواند پیام را مشاهده کند. این ویژگی به‌خصوص برای محافظت از اطلاعات حساس مانند اطلاعات مالی یا پزشکی ضروری است. مثلا یک بانک می‌تواند از S/MIME برای ارسال اطلاعات حساب مشتریان استفاده کند تا از دسترسی نفوذگران به این اطلاعات جلوگیری کند.

۲. تایید هویت

امضای دیجیتال به گیرنده اطمینان می‌دهد که پیام را واقعا فرستنده‌ مورد نظر ارسال کرده‌است. این ویژگی از حملات فیشینگ جلوگیری می‌کند. برای مثال، اگر کاربر ایمیلی دریافت کند که ادعا می‌کند از طرف مدیریت بانک است، می‌تواند با بررسی امضای دیجیتال، اصالت ایمیل را تایید کند.

۳. یکپارچگی محتوا

هرگونه تغییر در متن پیام، امضای دیجیتال را باطل می‌کند و گیرنده را از تغییرات مطلع می‌سازد. مثلا اگر یک هکر سعی کند محتوای ایمیلی را تغییر دهد، امضای دیجیتال تغییر می‌کند و گیرنده متوجه دستکاری می‌شود.

۴. جلوگیری از حملات فیشینگ

با تایید هویت فرستنده، خطر ایمیل‌های جعلی به‌میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. برای مثال، اگر کاربر ایمیلی دریافت کند که ادعا می‌کند از طرف یک شرکت معروف است، می‌تواند با بررسی امضای دیجیتال، اصالت ایمیل را تایید کند.

۵. سازگاری با نرم‌افزارهای ایمیل

بسیاری از کلاینت‌های ایمیل مطرح مانند Microsoft Outlook، Apple Mail ,Gmail و Thunderbird به‌طور پیش‌فرض از S/MIME پشتیبانی می‌کنند.

نحوه عملکرد S/MIME

عملکرد S/MIME به‌صورت ترکیبی از رمزنگاری متقارن و نامتقارن است:

۱. رمزنگاری پیام

فرستنده ابتدا یک کلید متقارن (Session Key) برای رمزنگاری محتوا ایجاد می‌کند.

۲. رمزنگاری Session Key

کلید Session با استفاده از کلید عمومی گیرنده رمزنگاری می‌شود.

۳. امضای دیجیتال

فرستنده پیام را با کلید خصوصی خود امضا می‌کند.

۴. ارسال

ایمیل شامل محتوای رمزنگاری‌شده، کلید رمزنگاری‌شده و امضای دیجیتال به گیرنده ارسال می‌شود.

۵. تایید و رمزگشایی

گیرنده ابتدا امضا را با کلید عمومی فرستنده تایید می‌کند، سپس با کلید خصوصی خود، کلید Session را بازیابی و پیام را رمزگشایی می‌کند. این سازوکار پیچیده، امنیت، یکپارچگی و اصالت پیام ارسالی ایمیل را تضمین می‌کند.

آموزش پیاده‌سازی S/MIME

پیاده‌سازی S/MIME در سازمان‌ها یا برای استفاده شخصی نیازمند سه گام مشخص است:

۱. انتخاب مرجع صدور گواهی (CA)

مراجع معتبری مانند Certum که آیسرت نماینده رسمی این سازمان است، می‌توانند گواهی S/MIME صادر کنند.

۲. دریافت و نصب گواهی

پس از تایید احراز هویت، گواهی دیجیتال به آدرس ایمیل شما ارسال می‌شود. گواهی به‌طور معمول به‌صورت فایل با فرمت‌هایی مانند .pfx یا .cer ارائه می‌شود.

۳. نصب گواهی در کلاینت‌های ایمیل

مراحل نصب گواهی در کلاینت‌های مختلف ایمیل متفاوت است. در ادامه، نحوه نصب گواهی در برخی از کلاینت‌های محبوب را توضیح می‌دهیم.

فعال‌سازی S/MIME در Gmail

برای S/MIME در Gmail مراحل زیر را طی کنید:

۱. ورود به داشبورد ادمین Google Workspace

وارد داشبورد ادمین Google Workspace خود شوید و به مسیر زیر بروید:

Apps > Google Workspace > Gmail

۲. انتخاب تنظیمات کاربری

در بخش تنظیمات، به User Settings بروید و گزینه‌ی Enable S/MIME encryption for sending and receiving emails را فعال کنید.

۳. فعال‌سازی رمزنگاری

گزینه‌ Enable S/MIME encryption for sending and receiving emails و Allow users to upload their own certificates را فعال و سپس روی دکمه Save کلیک کنید.

۴. نصب گواهی S/MIME در Gmail

وارد حساب Gmail خود شوید و روی دکمه تنظیمات در گوشه بالا سمت راست کلیک کنید.

گزینه‌ See all settings را انتخاب کنید.

در تب Accounts، روی لینک Edit info کلیک کنید.

گزینه‌ Upload a personal certificate را انتخاب و بسته گواهی S/MIME خود را بارگذاری کنید.

کلمه عبور گواهی S/MIME را وارد کنید. (این کلمه عبور را مرجع صدور گواهی برای شما ارائه می‌کند.)

پس از وارد کردن کلمه عبور، گزینه Use this certificate را انتخاب کنید و Save Changes را بزنید.

پس از انجام تنظیمات می‌توانید ایمیل‌های رمزنگاری‌شده را هم از طریق gmail.com و هم از طریق اپلیکیشن موبایل Gmail ارسال و دریافت کنید. همچنین Gmail به‌طور خودکار ایمیل‌های خروجی را با امضای دیجیتال ارسال می‌کند.

نصب گواهی S/MIME در Outlook

این مراحل با نسخه Microsoft Outlook در ویندوز 10 است.

ابتدا در صورت لزوم، بسته گواهی را دانلود و از حالت فشرده خارج کنید.

Outlook را اجرا کنید و از منوی اصلی مسیر File > Options را دنبال کنید.

در پنجره بازشده به بخش Trust Center > Trust Center Settings بروید.

روی گزینه Email Security کلیک کنید و دکمه Import/Export را بزنید تا گواهی را وارد کنید.

مسیر فایل گواهی را روی سیستم انتخاب کنید. در Outlook ممکن است گواهی با نام‌های Digital ID یا Security Profile نیز شناخته شود.

فایل گواهینامه را انتخاب کرده و روی Open کلیک کنید.

رمز عبوری که هنگام دریافت گواهی به شما داده شده را وارد کنید. توجه فرمایید بدون این رمز، وارد کردن گواهی امکان‌پذیر نیست.

سطح امنیت را روی حالت Medium نگه دارید و روی OK کلیک کنید.

در مرحله بعد، اجازه دسترسی محافظت‌شده به کلید خصوصی را بدهید.

اکنون Outlook را طوری پیکربندی کنید که ایمیل‌های خروجی را با گواهی S/MIME شما امضا و رمزنگاری کند. این قابلیت به مخاطبان شما که از نرم‌افزارهای سازگار با S/MIME استفاده می‌کنند، امکان می‌دهد:

• اعتبار پیام‌های شما را تایید کنند.
• کلید عمومی شما را به‌طور خودکار ذخیره کنند تا در آینده ایمیل‌های رمزنگاری‌شده برایتان ارسال کنند.

در بخش Encrypted Email روی دکمه Settings کلیک کنید.

برای تنظیمات امنیتی یک نام وارد کنید و مطمئن شوید فرمت رمزنگاری روی S/MIME قرار دارد.

برای Signing Certificate و Encryption Certificate، گواهی مربوطه را انتخاب و روی OK کلیک کنید.

گزینه Send these certificates with signed messages را فعال کنید.

سپس در تب Email Security گزینه‌های زیر را فعال کنید:

• Encrypt contents and attachments for outgoing messages
• Add digital signature to outgoing messages

اکنون می‌توانید ایمیل‌هایی با امضای دیجیتال ارسال کرده و ایمیل‌های رمزنگاری‌شده نیز دریافت نمایید.

Outlook به‌طور خودکار کلید عمومی S/MIME هر کسی را که برای شما ایمیل امضاشده ارسال کند، ذخیره می‌کند. بنابراین می‌توانید برای آن افراد ایمیل رمزنگاری‌شده نیز ارسال کنید.

چه کسب‌وکارهایی به S/MIME نیاز دارند؟

تقریبا تمام کسب‌وکارهایی که با اطلاعات محرمانه، مالی یا شخصی سروکار دارند، به استفاده از S/MIME نیاز دارند. برای مثال، تمامی کسب‌وکارهای زیر نیازمند این استاندارد هستند:

• بانک‌ها و موسسات مالی: برای محافظت از اطلاعات حساب، تراکنش‌ها و مکاتبات مشتریان.
• شرکت‌های حقوقی: برای اطمینان از محرمانگی مکاتبات موکلان.
• مراکز درمانی: برای محافظت از اطلاعات بیماران در چارچوب استانداردهایی مانند HIPAA.
• سازمان‌های دولتی: برای اطمینان از محرمانگی و یکپارچگی مکاتبات رسمی.
• شرکت‌های IT و فناوری: به‌ویژه هنگام ارسال اطلاعات حساس در پروژه‌ها یا سورس‌کدها.

در واقع، هر سازمانی که به امنیت، اعتماد و حرفه‌ای بودن اهمیت می‌دهد، باید از S/MIME استفاده کند. پروتکل HTTPS نیز نقش مشابهی با S/MIME در دنیای وب دارد. اگر با نحوه عملکرد این پروتکل آشنا نیستید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله HTTPS چیست را مطالعه کنید.

چالش‌ها و محدودیت‌های S/MIME

استفاده از S/MIME برای تامین امنیت ایمیل‌ها با چالش‌ها و محدودیت‌هایی همراه است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:​

۱. وابستگی به زیرساخت کلید عمومی (PKI)

S/MIME برای عملکرد خود نیازمند زیرساخت کلید عمومی (PKI) است که شامل صدور، توزیع و مدیریت گواهی‌های دیجیتال می‌شود. راه‌اندازی و نگهداری این زیرساخت پیچیده و هزینه‌بر است و نیاز به تخصص فنی دارد. برای سازمان‌هایی که منابع یا دانش فنی کافی ندارند، این موضوع می‌تواند مانعی جدی باشد. ​

۲. پیچیدگی پیاده‌سازی

فرایند پیاده‌سازی S/MIME شامل مراحل متعددی مانند دریافت و نصب گواهی دیجیتال، پیکربندی کلاینت‌های ایمیل و آموزش کاربران است. این مراحل می‌توانند برای کاربران غیرتخصصی یا سازمان‌های کوچک پیچیده و زمان‌بر باشند. علاوه بر این، مدیریت زمان تمدید یا انقضای گواهی‌ها، نیازمند دقت و برنامه‌ریزی است. ​

۳. مشکلات سازگاری

همه کلاینت‌های ایمیل به‌طور کامل از S/MIME پشتیبانی نمی‌کنند. برای مثال، برخی سرویس‌های وب‌میل ممکن است نیاز به افزونه‌های اضافی داشته باشند یا اصلاً از S/MIME پشتیبانی نکنند. این عدم سازگاری می‌تواند ارسال و دریافت ایمیل‌های امن را با مشکل مواجه کند. همچنین، در ارتباط با گیرندگانی که از S/MIME استفاده نمی‌کنند، ممکن است نیاز به ارسال نسخه‌های غیر رمزنگاری‌شده باشد که امنیت را کاهش می‌دهد. ​

۴. مدیریت گواهی‌ها در دستگاه‌های متعدد

در محیط‌های کاری امروزی، کاربران اغلب از دستگاه‌های مختلفی مانند رایانه‌های شخصی، تبلت‌ها و تلفن‌های هوشمند برای دسترسی به ایمیل استفاده می‌کنند. نصب و مدیریت گواهی‌های S/MIME در تمامی این دستگاه‌ها می‌تواند چالش‌برانگیز باشد و نیاز به هماهنگی و مدیریت دقیق دارد. ​

۵. مسائل مربوط به امنیت کلیدهای خصوصی

حفظ امنیت کلیدهای خصوصی کاربران اهمیت بالایی دارد. در صورت دسترسی غیرمجاز به این کلیدها، امنیت ارتباطات به خطر می‌افتد. بنابراین، نیاز به سیاست‌ها و روش‌های مطمئن برای ذخیره‌سازی و حفاظت از کلیدهای خصوصی وجود دارد.

۶. محدودیت در اسکن بدافزارها:

از آنجایی که S/MIME ایمیل‌ها را به‌صورت انتها به انتها رمزنگاری می‌کند، سرورهای میانی نمی‌توانند محتوای ایمیل‌های رمزنگاری‌شده را برای شناسایی بدافزارها اسکن کنند. این موضوع می‌تواند به عبور بدافزارها از فیلترهای امنیتی منجر شود. ​
با توجه به این چالش‌ها، سازمان‌ها باید قبل از پیاده‌سازی S/MIME، نیازها، منابع و توانایی‌های فنی خود را به‌دقت ارزیابی کرده و راهکارهای مناسبی برای مدیریت این محدودیت‌ها در نظر بگیرند.​

استاندارد S/MIME، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای امنیت ایمیل سازمانی

استفاده از S/MIME برای بسیاری از سازمان‌ها ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. S/MIME با رمزنگاری محتوا، امضای دیجیتال و تایید هویت فرستنده، یک لایه قدرتمند از امنیت را به ایمیل‌ها اضافه می‌کند. استفاده از S/MIME به‌ویژه برای کسب‌وکارهایی که با داده‌های حساس سروکار دارند، اقدامی امنیتی و حرفه‌ای برای افزایش اعتماد کاربران، مشتریان و شرکای تجاری محسوب می‌شود. در نتیجه، پیاده‌سازی این استاندارد می‌تواند یکی از مهم‌ترین گام‌ها در مسیر امنیت سایبری سازمان‌ها باشد.

با ظهور فناوری‌های نوظهور مانند رمزنگاری کوانتومی ، احتمالا استانداردهای جدیدی برای امنیت ایمیل توسعه می‌یابند. این فناوری‌ها ممکن است S/MIME را بهبود بخشند یا جایگزین آن شوند. اما در حال حاضر، S/MIME یکی از قابل اعتمادترین راهکارها برای امنیت ایمیل است. اگر به‌دنبال افزایش سطح امنیت ارتباطات ایمیلی در سازمان خود هستید، همین امروز پیاده‌سازی S/MIME را آغاز کنید.

سوالات متداول

۱. S/MIME چیست و چگونه امنیت ایمیل را تامین می‌کند؟
S/MIME استانداردی برای رمزنگاری و امضای دیجیتال ایمیل‌هاست که با استفاده از آن، محتوای ایمیل رمزگذاری و هویت فرستنده تایید می‌شود. این فرآیند از افشای اطلاعات و جعل هویت جلوگیری می‌کند.​

۲. آیا همه‌ی کلاینت‌های ایمیل از S/MIME پشتیبانی می‌کنند؟
بسیاری از کلاینت‌های ایمیل مانند Gmail , Microsoft Outlook، Apple Mail و Mozilla Thunderbird از S/MIME پشتیبانی می‌کنند. با این حال، برخی سرویس‌های وب‌میل ممکن است نیاز به تنظیمات اضافی داشته باشند یا به‌صورت پیش‌فرض از آن پشتیبانی نکنند.​

۳. چگونه می‌توانیم گواهی S/MIME را دریافت و نصب کنیم؟

برای استفاده از S/MIME، باید یک گواهی دیجیتال از یک مرجع صدور گواهی (CA) معتبر تهیه کنید. پس از دریافت، گواهی را در کلاینت ایمیل خود نصب کنید و تنظیمات مربوطه را انجام دهید.​

۴. آیا می‌توانیم از S/MIME در دستگاه‌های موبایل استفاده کنیم؟
بله، بسیاری از دستگاه‌های موبایل از S/MIME پشتیبانی می‌کنند. برای مثال، iOS به‌صورت پیش‌فرض امکان استفاده از S/MIME را فراهم می‌کند.​

۵. آیا S/MIME با PGP تفاوت دارد؟
بله، هر دو برای امنیت ایمیل استفاده می‌شوند، اما S/MIME به زیرساخت کلید عمومی (PKI) وابسته است و نیاز به گواهی از یک مرجع صدور گواهی دارد، در حالی که PGP از یک مدل اعتماد توزیع‌شده استفاده می‌کند و کاربران می‌توانند کلیدهای خود را به‌صورت مستقیم مبادله کنند.​

۶. آیا گیرنده ایمیل نیز باید از S/MIME استفاده کند تا بتواند ایمیل رمزنگاری‌شده را بخواند؟
بله، برای خواندن ایمیل‌های رمزنگاری‌شده با S/MIME، گیرنده نیز باید گواهی S/MIME داشته باشد و کلاینت ایمیل او از این استاندارد پشتیبانی کند.​

۷. آیا استفاده از S/MIME برای سازمان‌ها هزینه‌بر است؟
تهیه و مدیریت گواهی‌های S/MIME ممکن است هزینه‌هایی داشته باشد، اما با توجه به افزایش امنیت و اعتماد در ارتباطات ایمیلی، این هزینه‌ها اغلب توجیه‌پذیر هستند.​

۸. آیا می‌توانیم از یک گواهی S/MIME برای چندین آدرس ایمیل استفاده کنیم؟
به‌طور کلی، هر گواهی S/MIME به یک آدرس ایمیل خاص مرتبط است و برای هر آدرس ایمیل نیاز به گواهی جداگانه‌ای دارید.​

۹. چگونه می‌توانیم اعتبار گواهی S/MIME را بررسی کنیم؟
اعتبار گواهی را می‌توانید از طریق کلاینت ایمیل بررسی کنید. به‌علاوه، برخی کلاینت‌ها امکان مشاهده جزئیات گواهی و تایید اعتبار آن را فراهم می‌کنند.​

۱۰. آیا S/MIME می‌تواند از حملات فیشینگ جلوگیری کند؟
بله، با امضای دیجیتال ایمیل‌ها، گیرنده می‌تواند از اصالت فرستنده اطمینان حاصل کند و این امر به کاهش حملات فیشینگ کمک می‌کند.​